مدرسه صدر بازار

مدرسه صدر بازار یکی از مدارس علمیه اصفهان با سابقه و بنای تاریخی است. این مدرسه با اراده و همت مرحوم «محمدحسین خان صدر اصفهانی»، صدر اعظم فتحعلی خان قاجار در قطعه زمینی در حدود 9000 متر در اواسط نیمه‌ی اول قرن سیزدهم ساخته شده است.

موقعیت مکانی مدرسه

این مدرسه در مركز «بازار گلشن» یا «بازار جارچی باشی» اصفهان در نزدیكی دروازه‌ی «اشرف» و در مجاورت «مسجد دارالشفاء» و «بازار نجارها» قرار دارد.

مؤسس مدرسه صدر

وی فرزند حاج محمدعلی و نوه حاج محمدرحیم بود که در اصفهان متولد شد. چون وی در عهد جوانی به علافی و کاه فروشی اشتغال داشت، به محمدرحیم علاف معروف بوده است.

از آنجا که در اواخر سلسله زندیه و اوایل سلسله قاجاریه شهر اصفهان به تناوب، در دست سرداران این دو سلسله رد و بدل می­شد. حاج محمدخان اصفهانی و پدرش همانند حاج ابراهیم کلانتر هم در سلسله زندیه مصدر خدماتی گردیدند و هم در سلسله قاجاریه، پدر حاج محمدحسین و جد وی مباشر شهر اصفهان بودند و جنس دیوانی اصفهان را از محل، تحویل می­گرفته به ارباب رجوع حواله می­دادند.

هنگامی که آغا محمدخان قاجار از شیراز به اصفهان گریخت، مرحوم صدر به او پناه داد و از هیچ گونه پذیرایی دریغ نورزید. او نیز هنگامی که به سلطنت رسید، به پاس خدماتی که حاج محمدحسین نسبت به وی انجام داده بود او را به سمت بیگلربیکی اصفهان تعیین کرد.

حاج محمدحسین که از ثروت کلانی نیز برخوردار بود دختر حاج ابراهیم کلانتر را به زنی گرفت و در زمره افراد سرشناس آن روز ایران در آمد و یکباره شاه­راه ترقی را طی نمود. وی تا زمانی که آقا محمدخان در قید حیات بود سمت بیگلربیگی اصفهان را به عهده داشت.

در سال 1234 ه.ق پس از فوت میرزا شفیع صدر اعظم، حاج محمدحسین خان از طرف فتحعلی شاه به جانشینی وی برگزیده شد و تا زمان وفاتش در 1239 قمری این سمت را داشت. به همین جهت است که آثار او به نام (صدر) مشهور می باشد.

مرحوم صدر در مدت بیست و نه سال حکومت و صدارت خدمات فراوانی انجام داد و موقوفات زیادی از خود به یادگار نهاد و آثار ارزشمندی بنیاد کرد از جمله:

1. بنای مدرسه صدر در نجف که به مدرسه صدرالاعظم معروف است.(در سال 1226 قمری)
2. مدرسه صدر بازار در بازار بزرگ.
3. مدرسه صدر خواجو در خیابان چهارباغ خواجو.

از ژرف نگری مرحوم صدر این است که وی موقوفات فراوانی نیز برای اداره و پایداری این مدارس وقف نمود که تعداد آنها قابل توجه است. در مورد کاردانی، گره گشایی و بخشش، ایثار و تواضع حاج محمدحسین خان در برابر علماء و سادات و دیگر فضایل برجسته اش داستان ها گفته اند که یک نمونه ظریف آن را آقای طبسی در کشکول خود آورده است.

بذل و بخشش های او در نوع خود بی نظیر بود، یک نمونه بارز آن بخشش جالب او در بستر بیماری بود که به مرگ وی منتهی شد. هنگامی که مرحوم صدر در بستر بیماری افتاد، دستور داد آنچه از مال دنیا تحت تملک اوست همه را بین فقرا تقسیم کنند.

مرحوم صدر پس از یک عمر خدمت، سرانجام روز چهارشنبه 13 صفر 1239 قمری در عهد فتحعلی شاه در تهران درگذشت. طبق وصیت جنازه اش به قم انتقال یافته، در اطراف ضریح مقدس کریمه اهل بیت، حضرت معصومه سلام الله علیها طواف داده شد. آنگاه روی تخت روان، در حالی که گروهی قاری قرآن در حال تلاوت آیات الهی او را تشییع می کردند به نجف اشرف حمل گردید.

پیکر پاک مرحوم صدر با احترام تمام در سرداب مدرسه صدر نجف که خود بنیان نهاده بود، به خاک سپرده شد. صد و ده سال بعد از رحلت حاج محمدخان در سال 1349 قمری هنگام بازسازی مقبره وی جنازه آن مرحوم تر و تازه ظاهر می شود که به نقل از مرحوم علم الهدی، مرحوم سید محمد صدر به داخل سرداب رفته به دو طرف صورت وی بوسه زد. آنگاه دستور داد که روی لحد را بپوشانند.

بنای مدرسه صدر

مدرسه علمیه صدر بین سالهای 1220 تا 1229 قمری در زمینی به مساحت 9000 مترمربع و با الگوگیری از مدرسه چهارباغ در یک طبقه پایه گذاری و در طبقه اول 58 حجره و شش حجره هم در طبقه دوم بنا گردید.

در سه طرف، ایوان بزرگ با سقف بلند به عنوان مدرسه ساخته شد. در طرف غربی مدرسه به جای ایوان، کتابخانه ای در زمان مرحوم آیت الله خراسانی تأسیس گشت. شکل حجره ها و ایوان های جلوی آنها و مدرسه ها (ایوان های بزرگ با سقف بلند) و حیاط بسیار وسیع و باغچه های متناسب و نسبتاً بزرگ، بسیار جالب و نشانه بلندنظری و همت والای بانی مدرسه است. معماری، طرح و نقشه مدرسه موجب جلب توجه و از آثار هنر و اندیشه و ابتکار مردم باهوش و هنرمند و مبتکر اصفهان در نیمه اول قرن سیزدهم می باشد. همچنین درختان کاج کهن و بسیاربلند بر زیبایی مدرسه افزوده است.

در حدود سال 1385 قمری در پشت مدرسه بزرگ شمالی سالنی بزرگ برای تدریس و همچنین اقامه نماز جماعت تأسیس گردید.

در سال 1366 شمسی طرح طبقه فوقانی و احداث بیش از چهل باب حجره و ایوان های مقرنس شده و سه باب مدرسه در زوایای فوقانی همچنین ساختمانی در سه طبقه با زیربنای تقریبی 3000 مترمربع به منظور کتابخانه و سالن اجتماعات تهیه و اجرا گردید. کتابخانه مدرسه صدر که به جای کتابخانه قدیمی تأسیس شد با حدود 20000 هزار جلد کتاب حوزوی و متنوع و بیش از 1000 نسخه کتاب خطی و چاپ سنگی، گنجینه ای گرانبها را در خود جای داده است.

از سال 1386 شمسی نیز با همت مدیریت محترم مدرسه جناب حجت الاسلام والمسلمین حاج آقا تمنایی و با درآمد حاصل از موقوفات مدرسه، تعمیرات اساسی و قابل توجهی صورت گرفت که این اقدامات کمی و کیفی در جهت رفاه هرچه بیشتر روحانیون و طلاب مدرسه و همچنین تجهیز مدرسه به امکانات مورد نیاز و زیبایی بیش از پیش مدرسه بوده است که همچنان در حال انجام می باشد.

جایگاه علمی مدرسه صدر

مدرسه صدر در یک قرن اخیر از نظر موقعیت علمی و اجتماعی، مهم‌ترین مدرسه‌ی علمیه اصفهان بوده است. از زمان تأسیس مدرسه صدر تاکنون تعداد زیادی از مجتهدین و فقهای بزرگ و حکماء و فلاسفه و ادباء جلیل القدر در این مدرسه تحصیل علم نموده و یا تدریس و تألیف داشته اند.

در حال حاضر با توجه به این که مدرسه صدر مرکز حوزه علمیه اصفهان است، محوریت آموزشی این مدرسه بر سطوح عالی متمرکز بوده و علاوه بر 230 طلبه ای که در سطوح مختلف مشغول درس و بحث می باشند، هفت کرسی درس خارج نیز با حضور بیش از 800 نفر از فضلاء در این مدرسه برپا می باشد و آیات عظیم الشأن و علمای بزرگواری همانند: آیت الله العظمی حاج شیخ حسین مظاهری، آیت الله العظمی شیخ محمدتقی مجلسی، آیت الله سید ابوالحسن مهدوی چون چشمه های جوشانی جرعه های علم و معرفت را به کام تشنگان می ریزند.

علم آموزان مشهور مدرسه صدر

از محصلین و مدرسان مشهور این مدرسه می توان افراد زیر را نام برد:

شیخ عبدالحسین محلاتی، جهانگیرخان قشقایی، آخوند ملا محمد کاشانی معروف به آخوند کاشی، حاج آقا رحیم ارباب، حاج ملا محمدجواد آدینه، سید ابوالقاسم دهکردی، ملا محمدحسین فشارکی، شیخ علی یزدی، شیخ محمد حکیم خراسانی، سید محمد نجف آبادی، میر سید علی نجف آبادی، شیخ محمدرضا مسجد شاهی نجفی، شیخ هیبت الله هرندی، سید محمدباقر ابطحی سده ای، حاج آقا صدرکوهپایی، حاج میرزا علی آقا شیرازی، حاج آقا حسین طباطبایی بروجردی، شیخ محمود مفید، حاج میرزا رضا کلباسی، سید علی بهبهانی رامهرمزی، شهید سید ابوالحسن شمس آبادی، سید محمدرضا خراسانی، سید مجتبی لنکرانی نجفی اصفهانی، شیخ احمد فیاض، حاج آقا حسین خادمی، شیخ علی مشکوت سده ای، سید عبدالحسین طیب، سید علی موحد ابطحی، حاج شیخ حسن صافی اصفهانی و حاج سید محمدعلی صادقی (میر محمد صادقی).

سنگاب مدرسه صدر

سنگاب نفیسی را حاج محمدابراهیم در سال 1275 قمری وقف مدرسه نموده که هم اکنون در ایوان غربی قرار دارد. در لبه این سنگاب با خط خوش نستعلیق این بیت را نقش کرده اند:

نقش مدرسه صدر در جریان انقلاب

مدرسه صدر در جریان انقلاب اسلامی پایگاه بزرگی بود که بسیاری از حرکت ها و جوشش ها از آن آغاز می شد؛ به عنوان نمونه می توان از اولین راهپیمایی پانصد هزار نفری اصفهان یاد نمود که مبدأ آن مدرسه صدر بود و به سوی دانشگاه ادامه یافت که به همین دلیل فرماندار نظامی حکومت جبار شاه با نیروهایش به این مدرسه یورش برد و مدتی درب مدرسه بسته بود تا آن که بعد از چندی به دنبال تلاش هایی مجدداً مفتوح گردید و فعالیت ها از سر گرفته شد. در دوران 8 سال دفاع مقدس نیز روحانیون و طلاب این مدرسه در جبهه های نبرد حضور و فعالیت چشمگیری داشته و 41 شهید از جمله سردار شهید حجت الاسلام مصطفی ردانی پور و حجت الاسلام شهید عبدالله میثمی را تقدیم انقلاب و آرمان های آن نمود.

منابع

• مجتبی نصر اصفهانی، مدرسه صدر برای اصفهان به منزله مدرسه فیضیه برای قم، ماهنامه موج عصر، شماره 13 و 14.
• رحمان فتاح زاده، حاج محمدحسین خان صدر اصفهانی (نظام الدوله)، دانشنامه پژوهه، بازیابی: 4 دی 1392.
• لیلا پهلوان‌زاده، مدارس اصفهان در دوران قاجاریه، سایت معمار نت، بازیابی: 4 دی 1392.